Χερουβικός Ύμνος ή απλώς «Χερουβικόν» στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία, είναι ο ύμνος που αναφέρεται στις τάξεις των Αγγέλων και ιδιαίτερα στα Χερουβείμ, ο οποίος ψάλλεται κατά τη Θεία Λειτουργία σε μέλος αργό από το χορό, πριν από την έξοδο των Τιμίων Δώρων. Στη διάρκεια του Χερουβικού, ο ιερέας διαβάζει την σχετική ευχή και την ώρα που θυμιατίζει ψάλλει τον 50ό ψαλμό της Μετανοίας.
Τον αγγελικό αυτόν ύμνο, μέλος Θεοδώρου Φωκαέως, τονισμένο στον Γ΄ ήχο, παρουσιάζει θαυμάσια, με μια μοναδική και ιδιαίτερα επιτυχημένη ερμηνεία ο Βυζαντινός χορός «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΩΚΑΕΥΣ», από την Χριστουγεννιάτικη συναυλία Βυζαντινής – Εκκλησιαστικής μουσικής με ύμνους της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας στον Καθεδρικό Ι. Ν. Παναγίας Φανερωμένης Χολαργού Αθηνών (15-12-2013), στην οποία συμμετείχε. Ο ύμνος φέρει την σφραγίδα του μεγάλου Δασκάλου, εξαίρετου μουσικού, κορυφαίου συγγραφέα και εκδότη ανεπανάληπτων μουσικών βιβλίων της Βυζαντινής μας Υμνογραφίας και την μοναδική μουσική του ποιότητα. Αλλά και η εκτέλεση του ύμνου, μουσική απόδοση αξιοζήλευτη, ακολουθεί επιτυχώς την κατάνυξη και την γλυκύτητα του μελωδήματος στις χαμηλές νότες, ενώ τονίζει θαυμασίως το δοξολογικό και υμνολογικό του ύφος στις μουσικές κορυφώσεις του, με έξοχες τονικές εναλλαγές, τέλεια αρμονία μέλους – ισοκρατήματος και υπέροχες μονωδίες.
Οι οκτώ τελευταίοι στίχοι του 103ου ψαλμού, ο οποίος λέγεται και Προοιμιακός, και συγκεκριμένα από το δεύτερο ημιστίχιο του στίχου 28, που αρχίζει με τη φράση “Ανοίξαντός Σου την χείρα…” λέγονται και Ανοιξαντάρια. Από το στίχο αυτό ο ψαλμός δεν απαγγέλλεται αλλά ψάλλεται. Ανοιξαντάρια λέγονται μόνο στους πανηγυρικούς Εσπερινούς και στις ολονυκτίες. Τα Ανοιξαντάρια ψάλλονται σε αργό ειρμολογικό μέλος σε μεγάλες εορτές και πανηγύρεις. Στις ολονυκτίες, κυρίως στις μονές του αγίου Όρους, ψάλλονται μαζί με άλλα εγκωμιαστικά και δοξολογικά εφύμνια.
Τα Ανοιξαντάρια του Γεωργίου Ραιδεστινού, σε ήχο πλ. Δ΄, αποδίδει θεσπέσια ο Βυζαντινός χορός «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΩΚΑΕΥΣ» στην χορωδιακή συνάντηση στον Καθεδρικό Ι. Ν. Παναγίας Φανερωμένης Χολαργού, τα Χριστούγεννα του 2013, με επική εκτέλεση και πανηγυρικό τόνο, με μοναδικό και αξιοζήλευτο τρόπο και άριστες τονικές εναλλαγές, πιστά προς το Πατριαρχικό ύφος. (youtube)
Το γνωστό Εξαποστειλάριο της εορτής του Πάσχα «Σαρκὶ ὑπνώσας ὡς θνητός» (youtube) αποδίδει εξαίσια ο Βυζαντινός χορός «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΩΚΑΕΥΣ», σε ήχο Β΄, στην συναυλία του στον Μητροπολιτικό ναό Ευαγγελιστρίας Πατρών, με το φωνητικό μουσικό σύνολο Cappella Romana. Η Βυζαντινή χορωδία του ΦΩΚΑΕΩΣ, ήταν το μόνο Ελληνικό μουσικό σχήμα με το οποίο πραγματοποίησαν μουσική συνεκδήλωση οι Cappella Romana, κατά την περιοδεία τους στην χώρα μας.
Ο ύμνος αναφέρεται στην Ενανθρώπηση του Κυρίου μας, στην τριήμερο, πανηγυρική Ανάστασή του και στην μέλλουσα, αιώνια Βασιλεία του, καθώς νίκησε και κατατρόπωσε τον θάνατο, χαρίζοντας στον άνθρωπο την δυνατότητα της αθανασίας της ψυχής του. Η ανάσταση του Αδάμ, η κατάργηση της φθοράς και του θανάτου και η ανατολή της νέας, άφθαρτης ζωής είναι άλλωστε και το νόημα της ψυχοσωτήριας εορτής του Πάσχα, του περάσματος από την παρακμή της αμαρτίας στην αφθαρσία της Θείας χάριτος και αγάπης.
Το πρωί της Μ. Παρασκευής ψάλλονται στους Ναούς οι «Μεγάλης Ώρες» (Πρώτη, Τρίτη, Έκτη και Ενάτη). Λέγονται «Μεγάλες» και για το μήκος τους και διότι αναφέρονται σε μεγάλα και θαυμαστά γεγονότα. Λέγονται ακόμη και «Βασιλικές», γιατί κατά τη Βυζαντινή εποχή τις παρακολουθούσε και ο βασιλιάς. Οι ώρες περιέχουν Ψαλμούς, Τροπάρια, Προφητείες, Αποστόλους, Ευαγγέλια και Ευχές.
Στον εσπερινό της Μ. Παρασκευής, που τελείται και αυτός το πρωί, ψάλλεται ως Δοξαστικό των Αποστίχων, ένας από τους πιο συγκινητικούς ύμνους της Βυζαντινής μουσικής των Θείων Παθών, το τροπάριο «Σε τον αναβαλλόμενον το φως», σε ήχο πλάγιο του Α΄. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία ποιητικά δημιουργήματα της εκκλησιαστικής μας ποίησης, μουσικά ταυτόχρονα κατανυκτικό και μεγαλοπρεπές. Οι πιστοί το απολαμβάνουν μέσα σε ατμόσφαιρα μεγάλης κατάνυξης, η οποία ενισχύεται και από το τελετουργικό της Αποκαθήλωσης.
Στο συγκεκριμένο τροπάριο υπάρχουν επιδράσεις από τους Ψαλμούς του Δαβίδ, το κατά Μάρκον και το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο. Κυρίαρχο στοιχείο είναι η αντίθεση ανάμεσα στο φως, το οποίο σαν ιμάτιο περιβάλλει τον Ιησού και το σκοτάδι με το οποίο ντύθηκε ο ήλιος. Τη θεϊκή γαλήνη και το μεγαλείο διαδέχεται μια οδυνηρή κατάσταση. Η θέα του νεκρού Χριστού με το γυμνό άταφο σώμα, προκαλεί τον θρήνο και τον οδυρμό. Το λυπητερό επιφώνημα «Οίμοι» σε συνδυασμό με την προσφώνηση «γλυκύτατε Ιησού» αποκαλύπτει το μέγεθος του πόνου του Ιωσήφ. Συγχρόνως όμως έρχονται στον νου εικόνες οικείες στους ανθρώπους, που μοιρολογούν για τον θάνατο αγαπημένων προσώπων. Μέσα από την αντίθεση ανάμεσα στο πριν και στο τώρα, εμφανίζεται η απόγνωση και η απελπισία, που μετριάζονται όμως από τη βεβαιότητα πως ό,τι συνέβη ήταν συνέπεια της συγκαταβάσεως του Ιησού και αποσκοπούσε στη σωτηρία του ανθρώπου, καθώς ακολουθεί η τριήμερος Ανάσταση.
Δεσπόζουσα όμως θέση έχει και το δέος που νιώθει ο Ιωσήφ, συνειδητοποιώντας το έργο το οποίο έχει να επιτελέσει, ασχολούμενος με τον νεκρό Ιησού. Η κατάληξη με τους ρηματικούς τύπους «μεγαλύνω», «υμνολογώ», «κραυγάζων» σηματοδοτεί εσωτερική αγαλλίαση στον ύψιστο βαθμό, οφειλόμενη στη θεότητα του Ιησού.
Υπάρχει το πολυσύνδετο σχήμα «περιεβάλλετο και εκυμαίνετο και διερρήγνυτο του Ναού το καταπέτασμα», το ασύνδετο σχήμα «θεωρήσας νεκρόν, γυμνόν, άταφον», η μεταφορά «Καθελών ο Ιωσήφ από του ξύλου», οι προσφωνήσεις «γλυκύτατε Ιησού, Θεέ μου, οικτίρμον Κύριε», οι μεγαλειώδεις εικόνες, τα επίθετα «ευσυμπάθητον θρήνον, γλύκύτατε Ιησού, το ακήρατον σώμα», η εναλλαγή στη δομή της σύνταξης, χαρακτηριστικά λεκτικά απανθίσματα, από τα βασικά γνωρίσματα που λαμπρύνουν το ποίημα, που αποδίδεται μουσικά στον απόλυτα ταιριαστό πλάγιο του Α΄ ήχο, με αξιοθαύμαστο τρόπο και σύμφωνα με το Πατριαρχικό ύφος από την Βυζαντινή – Παραδοσιακή χορωδία «Θεόδωρος Φωκαεύς», στην Επετειακή Συναυλία της Δεκαετίας της, με ύμνους Μ. Εβδομάδος στον νέο Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών, στις 28 Μαρτίου του 2015.
Τον συγκινητικό ύμνο της Αγίας και Μεγάλης Πέμπτης «Επί ξύλου βλέπουσα», στην κορύφωση των Θείων Παθών, αποδίδει εξαισίως ο Βυζαντινός χορός «Θεόδωρος Φωκαεύς», στην Επετειακή Συναυλία της Δεκαετίας του, με ύμνους Μ. Εβδομάδος στον νέο Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα Πατρών, τον Μάρτιο του 2015. Στην εκδήλωση αυτή ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πατρών κ.κ. Χρυσόστομος τίμησε όλα τα μέλη της χορωδίας, απονέμοντάς τους αναμνηστικό δίπλωμα, ενώ παρέδωσε στον πρόεδρο και τον χοράρχη της «Ευεργετήριο γράμμα» του για την εν γένει ξεχωριστή, πολιτιστική 10ετή προσφορά του χορού στα δρώμενα της Αποστολικής πόλης των Πατρών. Με τον 50μελή χορό ψάλλει και το νεότερο μέλος του, ο 12χρονος Παύλος Παπαδημητρίου, ελπιδοφόρα υποθήκη για την συνέχιση της πολιτιστικής ιστορίας της χορωδίας.
Τονισμένος στον Β΄ ήχο, ο υπέροχος αυτός ύμνος, ποίημα λυρικό και μουσικό στολίδι, με τις τονικές εναλλαγές και τις χρονικές αγωγές του, αναφέρεται με εμφατικό τρόπο στον Σταυρωμένο αδίκως Χριστό, που αντικρίζει συντετριμμένη η μητέρα του, η Υπεραγία Θεοτόκος. Βλέπει η Παρθένος Μαρία, τον Κτίστη και Θεό να βασανίζεται υπό αδίκων κριτών, η μητέρα τον Υιόν της να θυσιάζεται για την σωτηρία του γένους των ανθρώπων, έχοντας σβήσει το κάλλος της μορφής του και θλίβεται πολύ. Και καταλήγει το μουσικό μέλος με την παράκληση της Παναγίας μητέρας, να τηρηθεί ο λόγος του Θεού και να αναστηθεί σε τρεις ημέρες ο Χριστός, για να δει την δόξα Του και η ίδια και όλοι οι Χριστιανοί.
Αναμφίβολα το βιβλίο των Ψαλμών είναι από τα πιο σημαντικότερα βιβλία της Αγίας Γραφής. Αποτελεί μια συλλογή 150 θρησκευτικών ποιημάτων. Η ονομασία τους «ψαλμοί» δηλώνει το χαρακτήρα αυτών των ποιημάτων, κομματιών που τραγουδιόντουσαν ή συνοδεύονταν από κάποιο μουσικό όργανο. Στην εβραϊκή βίβλο η συλλογή φέρνει τον τίτλο «Αίνοι». Στην ελληνική γλώσσα εμφανίζεται και με τον τίτλο «Ψαλτήριο». Οι Ψαλμοί ανήκουν στα Ποιητικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ στην ιουδαϊκή βίβλο κατατάσσονται στα Αγιόγραφα.
Το βιβλίο των Ψαλμών αποτελούσε το υμνολόγιο του λαού του Ισραήλ. Οι ψαλμοί γράφτηκαν σε μια περίοδο από την εποχή του Μωυσή μέχρι την αιχμαλωσία του λαού από τη Βαβυλώνα. Ο Δαβίδ θέλοντας να δημιουργήσει μια συλλογή από ύμνους και προσευχές λατρείας, δοξολογίας και ευχαριστίας, τους συγκέντρωσε. Οι πρώτοι γράφτηκαν από το Δαβίδ, στη συνέχεια προστέθηκαν ψαλμοί και άλλων δημιουργών, όπως οι Ιωσαφάτ, Ιεζεκίας, Ιωσίας. Τέλος, ο Έσδρας μετά την επιστροφή από την εξορία, πιθανότατα συγκέντρωσε τη συλλογή, δίνοντας της τη σημερινή μορφή. Σε αρκετούς από τους ψαλμούς έχει δοθεί και ένας τίτλος. Από τους 150 ψαλμούς οι 116 έχουν τίτλο, ενώ οι υπόλοιποι 34 δεν έχουν.
Ονομαστός δοξολογικός ψαλμός είναι και ο 135, το γνωστό μέλος «Εξομολογείσθε τω Κυρίω», δείγμα λυρικής, μουσικής ποιότητας και αρμονίας, που αποδίδεται εξαισίως, με αξιοζήλευτες τονικές εναλλαγές από τον Βυζαντινό χορό «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΩΚΑΕΥΣ» στον κατάμεστο Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Ερμουπόλεως Σύρου.
Η επιλύχνιος ευχαριστία «Φως ιλαρόν», είναι αρχαίος ύμνος που συνδέθηκε με την ακολουθία του Εσπερινού από τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους. Η ύπαρξη του ύμνου αυτού μαρτυρείται ήδη από τον 4ο αιώνα. Μάλιστα ο Μέγας Βασίλειος αναφέρεται στην ύπαρξή του, χαρακτηρίζοντάς τον ως «αρχαίαν φωνήν». Από αυτή την μαρτυρία συνάγεται, ότι ο Επιλύχνιος ύμνος απηχεί λατρευτική παράδοση πολύ αρχαιότερη του 4ου αιώνος. Η σύνθεση του μέλους αποδίδεται στον μάρτυρα Αθηνογένη, ο οποίος, κατά την παράδοση, εκφώνησε τον ύμνο την ώρα που τον οδηγούσαν στο μαρτύριό του. Ο ύμνος, «μέλος ποιητικόν και γλυκύτατον, σύνθεσις υψίστης μουσικής τελειότητος», απευθύνεται στον Χριστό, τον οποίον ονομάζει «Φως Ιλαρόν». Το ιλαρόν όμως αυτό φως είναι διαφορετικό ως προς την φύση του, από το κτιστό φως του Ηλίου, γιατί είναι το πραγματικό «Φως της Αγίας δόξης», του Αθανάτου, Ουρανίου και Μάκαρος, Θεού Πατρός.
Επί βασιλείας του Ηρακλείου (610-641μ.Χ.), το Βυζάντιο δέχτηκε επιδρομές από τους Αβάρους, υπό τον στρατηγό Σάρβαρο, την περίοδο που ο Ηράκλειος απουσίαζε στην Περσία σε αντεπίθεση κατά των Περσικών δυνάμεων. Κατά την πολιορκία της Πόλης από τους Αβάρους, ο Πατρίκιος Βώνος και ο Πατριάρχης Σέργιος εμψυχώνουν τον κόσμο ελπίζοντες εις τον Θεόν και την Υπεραγία Θεοτόκον, όταν με θαύμα, τρικυμία και ανεμοστρόβιλος καταστρέφουν ξαφνικά τα πλοία των Αβάρων και οι πολιορκούμενοι κατατροπώνουν τους απίστους. Έτσι, η Παναγία σώζει την Πόλη και ο λαός όρθιος όλη τη νύχτα ευχαριστεί τον Θεόν και την Παναγία, ψάλλοντες ύμνον τον οποίον ονόμασαν «Ακάθιστο Ύμνον». Προφανώς ο ύμνος αυτός προϋπήρχε και μάλιστα θεωρείται ότι εψάλλετο στην αγρυπνία της 15ης Αυγούστου εκάστου έτους. Απλά εκείνη την ημέρα ο ύμνος αποδόθηκε «ορθοστάδην» και αντικαταστάθηκε το ως τότε προοίμιο «Το προσταχθέν μυστικώς» με το ως σήμερα ψαλλόμενον «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ», το οποίο έδωσε δοξολογικό και εγκωμιαστικό τόνο στον ως τότε ψαλλόμενο, δογματικό ύμνο. Τον κάτωθι αυτόν ύμνο αποδίδει μοναδικώς και θαυμασίως ο Βυζαντινός χορός «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΩΚΑΕΥΣ», σε ήχο πλ. Δ΄: «Στην υπέρμαχο Στρατηγό, η πόλις της Θεοτόκου, που λυτρώθηκε χάριν σ’ αυτήν από τα δεινά, αναγράφει τα νικητήρια και την παρακαλεί να την ελευθερώσει από τους ποικίλους κινδύνους, για να την δοξολογεί κράζοντας: “Χαίρε νύμφη ανύμφευτε”».
Οι δύο ύμνοι της Αγίας αναφοράς «Άξιον εστίν» και «Σε υμνούμεν», μέλη προσευχής προς τον Δημιουργό, κομμάτια παρακλητικά και δοξολογικά συνάμα, μελωδήματα ανώτερα, μουσικής τελειότητας, δεν είναι δυνατό να απουσιάζουν από το ρεπερτόριο καμιάς Βυζαντινής χορωδίας και ιδιαίτερα του «Φωκαέως», που έχει καθιερώσει και επιλέγει τους ύμνους αυτούς πάντα να εκτελεί στις διάφορες συναυλίες του. Ιδιαίτερα δε το μουσικό μέλος του Πρωτοψάλτου και Δασκάλου της Σμύρνης Μισαήλ Μισαηλίδου, στην κλίμακα του βαρέως Εναρμονίου ήχου, ένα μουσικό ποίημα με μοναδικές τονικές εναλλαγές και αξεπέραστη λυρικότητα, έτσι όπως ψάλλεται στην Χριστουγεννιάτικη χορωδιακή συνάντηση των κορυφαίων Βυζαντινών χορών, στην Παναγία Φανερωμένη του Χολαργού, αποτελεί ένα θαυμάσιο αγγελικό άκουσμα, «προς τέρψιν ώτων ακοώντων». Μια μουσική εκτέλεση αξεπέραστη, που δημιουργεί αισθήματα πανήγυρης στις ανώτερες νότες και αισθήματα κατάνυξης στις κατώτερες, «ανεβάζοντας τους πιστούς πράγματι στα ουράνια».
